BodemUP: van probleemakker naar vitale bodem
Aan het woord Ben Selten, projectleider BodemUP. “Niks is verplicht; het is een vrijwillig programma dat boeren heel praktisch helpt.” De officiële omschrijving van BodemUP: ‘een kennis- en bewustwordingsprogramma over het onderwerp vitale bodem’. “Eerder hadden we BodemUP 1.0 voor de grondwaterbeschermingsgebieden in Brabant. Die aanpak is in 2023 uitgebreid en over heel Brabant uitgerold.
Het gaat over de waarde van een vitale bodem voor de agrarische bedrijfsvoering. Wij bieden boeren een eigen coach die hen drie jaar lang begeleidt. We geven de boer inzicht in de bodem. Samen kijken we welke verbeteringen zorgen voor het beste resultaat. Niet alleen financieel, maar ook voor het milieu.”
Ben legt uit dat een vitale bodem beter vocht vasthoudt en beter waterdoorlatend is. Een vitale bodem kan voedingsstoffen goed vasthouden én afgeven aan de plant. “Voedingsstoffen spoelen minder makkelijk uit. Een vitale bodem levert een sterker gewas op, met een betere beworteling. Planten zijn dan minder gevoelig voor plagen. Bijvoorbeeld omdat de uitwisseling van suiker tussen blad en wortel goed verloopt. Als planten dat niet goed kunnen, stoten ze suikers uit via de huidmondjes van het blad. Dat trekt luizen aan.”
Welke problemen ervaart de boer?
“Meestal gaat de aandacht van de boer en de coach als eerste naar problemen die de boer ervaart met de bodem van specifieke percelen. Bijvoorbeeld als de opbrengst van perceel A lager is dan van perceel B. Terwijl er wel hetzelfde wordt gedaan qua bemesting, grondbewerking en beregening. Dat gaan we onderzoeken. Zo proberen we de ondernemer verder te helpen met de problemen die hij ervaart.”
Omgeving profiteert ook
Het mes snijdt aan meerder kanten bij een vitale bodem. “Ook de omgeving profiteert mee. Een vitale bodem draagt bij aan de verbetering van de waterkwaliteit, zowel van het oppervlaktewater als het grondwater. Een vitale akker houdt water beter vast. De sponswerking is beter. Dat zorgt voor minder waterafvoer en dat er minder (snel) beregend hoeft te worden bij droogte. Daarnaast draagt een vitale bodem bij aan een hogere biodiversiteit op de akkers, met meer insecten en vogels. BodemUP biedt voordelen voor de boer én de omgeving.”
Kennis delen met collega’s
Naast de persoonlijke begeleiding kunnen boeren elk jaar meedoen aan groepsbijeenkomsten. Daar kunnen ze kennis en ervaring uitwisselen met collega’s uit de buurt. “We proberen de thema’s en bijeenkomsten zo goed mogelijk aan te laten sluiten op de regio.” Verder is een belangrijk instrument binnen BodemUP het BedrijfsBodemWaterPlan (BBWP). “Samen met de bodemcoach stelt de boer zo’n plan op. Daarin wordt per perceel gekeken welke maatregelen meehelpen aan een vitale bodem. En daarmee aan minder gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen met een betere waterkwaliteit tot gevolg.”
“Als boer wil je natuurlijk zo efficiënt mogelijk gebruik maken van hulpstoffen als mest en gewasbeschermingsmiddelen. BodemUP helpt daar bij. De boer krijgt praktische informatie en ook biedt BodemUP een frisse blik op grondgebruik. Daarnaast zijn er bijeenkomsten waar boeren elkaar spreken en van elkaar leren. Ook die kruisbestuiving is waardevol.” Dit zegt Martijn Tholen (zelf ook nog voor een deel boer), lid dagelijks bestuur van Waterschap De Dommel.
Volgens Martijn is BodemUP een sterk hulpprogramma voor de lange termijn. “Niet een projectje dat over een half jaar als een nachtkaars uitgaat. Het is een meerjarenprogramma dat uiteindelijk een bedrijfsbodemwaterplan oplevert. Dit plan geeft de boer grip op de bodem van zijn percelen.” Volgens Martijn vergroot BodemUp de weerbaarheid van de bodem. “Een gezond bodemleven draagt bij aan gezonde planten. Die hebben daardoor minder hulpstoffen nodig.”
Maatwerk voor elk bedrijf
In het BedrijfsBodemWaterPlan zijn allerlei mogelijke acties opgenomen om de bodem te verbeteren. Ben: “Denk aan aanpassingen in bemesting, grondbewerking en gewasrotatie. Of het verbeteren van de waterafvoer en -opslag. Het BBWP is maatwerk. Het sluit altijd aan bij de specifieke situatie en uitdagingen van het bedrijf. Met dit plan kan de boer gericht aan de slag. De voortgang volgt hij de jaren erna samen met de bodemcoach. Waar nodig sturen ze bij. Zo vormt het BBWP de rode draad in het begeleidingstraject. Het zorgt voor concrete, haalbare stappen richting een gezondere bodem én een toekomstbestendig bedrijf.”
Ook metingen zijn kosteloos
Verder is een belangrijk onderdeel van BodemUP de mogelijkheid voor boeren om de bodemvitaliteit te meten op 2 percelen. “Zo kunnen ze gericht inzicht krijgen in de kwaliteit en vitaliteit van hun bodem. Dit gebeurt meestal in overleg met de bodemcoach. Die bepaalt samen met de boer op welke percelen metingen worden uitgevoerd. Ook is het mogelijk om een meting uit te voeren voor een bemestingsadvies tijdens het teeltseizoen.”
Volgens Ben helpen de metingen de boeren om hun bedrijfsvoering te optimaliseren. Ze krijgen ook meer kennis over hun grond. “Vanuit feiten en data kunnen ze gerichte keuzes maken. Om hun eigen bedrijfsvoering te verbeteren. Maar ook om bij te dragen aan het halen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water en de Nitraatrichtlijn. Een vitalere bodem leidt tot een lagere milieudruk en daarmee aan een duurzamer toekomstperspectief.”
Op de vraag of de boer ook financieel beter wordt van de bodemmaatregelen (bijvoorbeeld door een hogere omzet per perceel) zegt Ben: “Op korte termijn is dat misschien niet direct zo. Het kost ook extra tijd en investeringen. En er is ook risico op incidenteel lagere gewasopbrengst. Daar staat tegenover dat met het niet halen van de doelen voor waterkwaliteit, er strengere regelgeving op de loer ligt. Ook zijn er steeds vaker natte en drogere perioden. Een ondernemer die nu werk maakt van een vitalere bodem, werkt in mijn ogen aan een duurzame toekomst voor het bedrijf en voor de maatschappij.”
Ook metingen zijn kosteloos
Verder is een belangrijk onderdeel van BodemUP de mogelijkheid voor boeren om de bodemvitaliteit te meten op 2 percelen. “Zo kunnen ze gericht inzicht krijgen in de kwaliteit en vitaliteit van hun bodem. Dit gebeurt meestal in overleg met de bodemcoach. Die bepaalt samen met de boer op welke percelen metingen worden uitgevoerd. Ook is het mogelijk om een meting uit te voeren voor een bemestingsadvies tijdens het teeltseizoen.”
Volgens Ben helpen de metingen de boeren om hun bedrijfsvoering te optimaliseren. Ze krijgen ook meer kennis over hun grond. “Vanuit feiten en data kunnen ze gerichte keuzes maken. Om hun eigen bedrijfsvoering te verbeteren. Maar ook om bij te dragen aan het halen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water en de Nitraatrichtlijn. Een vitalere bodem leidt tot een lagere milieudruk en daarmee aan een duurzamer toekomstperspectief.”
Op de vraag of de boer ook financieel beter wordt van de bodemmaatregelen (bijvoorbeeld door een hogere omzet per perceel) zegt Ben: “Op korte termijn is dat misschien niet direct zo. Het kost ook extra tijd en investeringen. En er is ook risico op incidenteel lagere gewasopbrengst. Daar staat tegenover dat met het niet halen van de doelen voor waterkwaliteit, er strengere regelgeving op de loer ligt. Ook zijn er steeds vaker natte en drogere perioden. Een ondernemer die nu werk maakt van een vitalere bodem, werkt in mijn ogen aan een duurzame toekomst voor het bedrijf en voor de maatschappij.”